Abstract: W artykule poddałam analizie strategie obrazowania Zagłady w inicjatywach upamiętniają-cych społeczności żydowskie w lokalnej Polsce. Zagłada Żydów jest przykładem trudnej pa-mięci, która podważa grupowe wartości i normy społeczne, co w przypadku lokalnych spo-łeczności wiąże się z doświadczeniami „bycia blisko Zagłady”. Pozycja względem cierpieniaspołeczności żydowskiej stała się punktem wyjścia zróżnicowanych postaw (współ)odpowie-dzialności i (współ)uczestnictwa członków lokalnych społeczności w zagładzie Żydów. Czę-sto pamięć o tych wydarzeniach pozostawała przedmiotem lokalnego przekazu potocznegopo wojnie. W związku z tym w powojennych miejscowościach, do Zagłady zamieszkiwanychprzez liczne społeczności żydowskie, uformowały się specyiczne wspólnoty pamięci cha-rakteryzujące się zmową milczenia dotyczącą lokalnej historii i kultury żydowskiej. W ostat-nim czasie w tak ukształtowanych przestrzeniach społecznych można zaobserwować corazwięcej inicjatyw upamiętniających, które przywołują różne aspekty lokalnego dziedzictważydowskiego. W składających się na upamiętnianie praktykach i produktach pamięci grupaopowiada zwykle o sobie samej. Przywoływanie – głównie przez nieżydowskich mieszkań-ców – historii i kultury Żydów w przestrzeniach mniejszych miejscowości jest zatem sytuacjąproblematyczną etycznie. W artykule analizuję składające się na upamiętnienie praktyki (dnipamięci, wykłady, inscenizacje, spacery) i produkty pamięci (książki, ilmy dokumentalne,wystawy w lokalnych muzeach, pomniki) dotyczące zagłady lokalnych Żydów pod względemformy, treści i zaangażowanych w nie aktorów społecznych. Pozwala to scharakteryzować, jakgrupa postrzega samą siebie bądź chce być postrzegana w kontekście przywoływanej histo-rii Zagłady. Ważne pozostaje, co w konkretnym wizerunku przeszłości pozostaje nieobecnei przemilczane. W artykule wyróżniam trzy strategie obrazowania zagłady Żydów: 1) neu-tralizowania i zamykania trudnych tematów; 2) równoważenia, wyłączania i podporządko-wywania historii zagłady Żydów; 3) włączenia i uznania pamięci żydowskiej. Zastosowałamkrytyczną analizę dyskursu, odwołując się m.in. do analizy przemocy ilosemickiej ElżbietyJanickiej i Tomasza Żukowskiego. Przywołuję wyniki m.in. socjologicznych badań jakościo-wych zrealizowanych studiów przypadków w Bobowej, Dąbrowie Tarnowskiej i Rymanowie(2010–2016). Przeprowadziłam wówczas analizę danych zastanych, indywidualne wywiadypogłębione oraz wywiady grupowe, jak i obserwację uczestniczącą.
Topics: Holocaust, Holocaust Commemoration, Holocaust Education, Holocaust Memorials, Holocaust Survivors, Holocaust Survivors: Children of, Jewish Community, Main Topic: Holocaust and Memorial, Post-Colonial, Post-War Reconstruction, Restitution and Reparations, Memory
Abstract: Książka jest wynikiem interdyscyplinarnych badań dwudziestu ośmiu autorów pracujących przez trzy lata systemem seminaryjnym pod kierownictwem Feliksa Tycha, autora projektu, oraz Moniki Adamczyk-Garbowskiej. Przedstawia próbę kompleksowego zbadania wpływu Holokaustu i okupacji niemieckiej na kondycję nielicznych - w porównaniu z przedwojenną liczbą - ocalałych Żydów polskich. Autorzy wprowadzają czytelnika w świat życia żydowskiego i stosunków polsko-żydowskich w powojennej Polsce od roku 1944 po pierwszą dekadę XXI wieku. Teksty zostały ułożone w czterech blokach tematycznych, które w znacznej mierze odpowiadają istotnym etapom życia żydowskiego w Polsce i jego postrzegania przez większość społeczeństwa, czyli kolejno latom szacowania strat, nadziei i odbudowy, okresowi tabuizacji, zacierania pamięci, wreszcie - sytuacji obecnej. Adresowana zarówno do specjalistów, jak i szerszego kręgu odbiorców książka ta może służyć jako źródło wiedzy, swoisty przewodnik, a także inspiracja do dalszych badań nad następstwami Zagłady w Polsce i w innych krajach. Jest to pierwsza zakrojona na tak szeroką skalę publikacja, która na przykładzie Polski - przed wojną największego skupiska Żydów w Europie i drugiego, po USA, na świecie - ukazuje wpływ Holokaustu na powojenną kondycję Żydów oraz całego społeczeństwa polskiego.
Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska Przedmowa 7
KRAJOBRAZ PO WOJNIE 13
Albert Stankowski, Piotr Weiser Demograficzne skutki Holokaustu 15
Alina Skibińska Powroty ocalałych i stosunek do nich społeczeństwa polskiego 39
Andrzej Żbikowski Morderstwa popełniane na Żydach w pierwszych latach po wojnie 71
Tamar Lewinsky Żydowscy uchodźcy i przesiedleńcy z Polski w okupowanych Niemczech 95
Ewa Koźmińska -Frejlak Kondycja ocalałych. Adaptacja do rzeczywistości powojennej (1944–1949) 123
August Grabski Żydzi a polskie życie polityczne (1944–1949) 157
PRÓBY ODBUDOWY ŻYCIA ŻYDOWSKIEGO 189
Grzegorz Berendt Życie od nowa. Instytucje i organizacje żydowskie (1944–1950) 191
August Grabski, Albert Stankowski Życie religijne społeczności żydowskiej 215
Helena Datner Dziecko żydowskie (1944–1968) 245
Joanna Nalewajko-Kuliko V, Magdalena Ruta Kultura jidysz po II wojnie światowej 283
Monika Adamczyk-Garbowska, Magdalena Ruta Literatura polska i jidysz wobec Zagłady 305
Renata Piątkowska Żydowskie życie artystyczne po Zagładzie 339
Grzegorz Berendt Wpływ liberalizacji politycznej roku 1956 na sytuację Żydów 359
Feliks Tych „Marzec’68”. Geneza, przebieg i skutki kampanii antysemickiej lat 1967/68 385
Edyta Gawron Powojenna emigracja Żydów z Polski. Przykład Krakowa 413
PAMIĘĆ I ZAPOMNIENIE 439
Monika Adamczyk-Garbowska, Adam Kopciowski Zamiast macewy. Żydowskie księgi pamięci 441
Eleonora Bergman , Jan Jagi elski Ślady obecności. Synagogi i cmentarze 471
Robert Kuwałek Obozy koncentracyjne i ośrodki zagłady jako miejsca pamięci 493
Sławomir Kapralski Od milczenia do „trudnej pamięci”. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau i jego rola w dyskursie publicznym 527
Bożena Szaynok Kościół katolicki w Polsce wobec problematyki żydowskiej (1944–1989) 553
Małgorzata Melchior Zagłada w świadomości polskich Żydów 583
Hanna Węgrzynek Tematyka Zagłady w podręcznikach szkolnych (1945–2009) 597
Jolanta Ambrosewicz-Jacobs Świadomość Holokaustu wśród młodzieży polskiej po zmianach systemowych 1989 roku 625
TU I TERAZ 659
Helena Datner Współczesna społeczność żydowska w Polsce a Zagłada 661
Monika Krawczyk Status prawny własności żydowskiej i jego wpływ na stosunki polsko-żydowskie 687
Monika Adamczyk-Garbowska, Magdalena Ruta Od kultury żydowskiej do kultury o Żydach 715
Dariusz Libionka Debata wokół Jedwabnego 733
Joanna Tokarska-Bakir Następstwa Holokaustu w relacjach żydowskich i w pamięci polskiej prowincji w świetle badań etnograficznych 775
Ewa Koźmińska-Frejlak Wdzięczność i zapomnienie. Polacy i Żydzi wobec Sprawiedliwych (1944–2007) 813
Antoni Sułek Zwykli Polacy patrzą na Żydów. Postawy społeczeństwa polskiego wobec Żydów w świetle badań sondażowych (1967–2008) 853
Informacje o autorach 889
Wykaz skrótów 895
Indeks 897
Abstract: Auschwitz, Holokaust, antysemityzm...
Te trzy słowa symbole ewokują całą listę pytań badawczych. Czym jest dzisiaj dla nas - mieszkańców Polski - Auschwitz? Jaką wiedzę na temat obozu posiadamy, zwłaszcza czy wiemy, że Żydzi stanowili największą grupę ofiar? Czego symbolem jest dla nas – Polaków – Auschwitz, szczególnie czy jest raczej symbolem polskiego męczeństwa, czy żydowskiego Holokaustu? Jaki jest stosunek Polaków do Żydów? Jak szeroko rozpowszechniony i jak głęboki jest antysemityzm w Polsce, w jej różnych regionach i środowiskach? Czy mamy do czynienia z jednego rodzaju antysemityzmem czy z różnymi antysemityzmami? Co o Auschwitz, Zagładzie i Żydach wiedzą i sądzą młodzi Polacy? Jak efektywne są rozmaite działania edukacyjne i informacyjne dotyczące Zagłady i Auschwitz? Jaki skutek odniosły debaty o stosunkach polsko-żydowskich wywołane publikacją książek Jana Tomasza Grossa? Jakie doświadczenie wizyty w miejscach pamięci, takich jak Auschwitz, Majdanek czy Treblinka, zmienia myślenie młodych? Czy wzrost wiedzy o Zagładzie i Auschwitz zmienia postawy, zwłaszcza czy eliminuje antysemityzm?
Niniejszy tom zawiera artykuły, w których podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na te pytania.
Abstract: La disparition de la quasi-totalité des Juifs de Pologne pendant la Seconde Guerre mondiale est due à leur assassinat systématique par les Allemands. Mais que sait-on des comportements de la population polonaise ? La paix revenue, que sont devenus les derniers survivants ? Que nous dit aujourd’hui l’irruption de ce passé dans la société polonaise ? Comment vivre avec la mémoire d’Auschwitz, de Treblinka, de Belzec, autant de mémoriaux situés en Pologne ?
Depuis une quinzaine d’années, des historiens de ce pays ont montré combien il était difficile aux Juifs qui tentaient d’échapper aux tueurs de trouver appui auprès des populations locales, surtout en milieu rural, tant en raison de la politique de terreur menée par l’occupant que de l’hostilité de la société polonaise à l’égard des Juifs. Leurs travaux font désormais autorité dans le monde entier. Pourtant, depuis quelques années, les autorités de Varsovie mettent en œuvre une « politique historique » qui vise à minorer, voire à nier, la participation de franges importantes de la population polonaise à la traque des Juifs.
Sur place, malgré les embûches et les intimidations, les historiens travaillent, publient, organisent des colloques, forment des étudiants. Les auteurs réunis dans cet ouvrage témoignent de la vitalité de cette historiographie. Faire connaître aujourd’hui la fécondité scientifique et la portée critique de la nouvelle école historique polonaise est une exigence intellectuelle, morale et politique.
Abstract: Artykuł prezentuje działania edukacyjne i społeczno-kulturalne o cha-rakterze inkluzywnym prowadzone w Polsce dla społeczności żydowskiej przez jej członków i członkinie zrzeszonych w Stowarzyszeniu Żydowskim Cukunft. Jako świecka organizacja Cukunft w swoich działaniach bazuje na żydowskich wartościach religijnych i kulturowych, z którymi zwraca się zarówno do spo-łeczności żydowskiej, jak i nieżydowskiej (świeckiej, katolickiej, protestanckiej i muzułmańskiej). Dzięki takiemu nowatorskiemu podejściu Cukunft stara się poruszać ważne kwestie społeczne, jak stereotypy, uprzedzenia, dyskryminację i wykluczenie ze względu na wyznanie, afiliację religijną, pochodzenie narodowe i etniczne, wiek, płeć, orientację seksualną i status społeczny. Celem tych działań jest wspieranie polskiego społeczeństwa obywatelskiego otwartego na różnorod-ność i bogactwo kulturowe Polaków należących do różnych grup mniejszościo-wych oraz aktywne przeciwdziałanie wszelkim formom rasizmu, antysemity-zmu, ksenofobii i wykluczenia społecznego. Tego typu podejście w żydowskiej edukacji religijnej pozwala podtrzymać pamięć o żydowskich wartościach kultu-rowo-religijnych i nadać im nową, uniwersalną jakość. Dzięki temu są one nadal obecne w przestrzeni społecznej. Słowa kluczowe: dialog religijny, dyskryminacja krzyżowa, inkluzywność reli-gijna, judaizm, wykluczenie, Żydzi W opracowaniach naukowych dotyczących współczesnego życia żydow-skiego w Polsce przyjęło się uważać, że wraz z upadkiem komunizmu po 1989 roku nastąpił dynamiczny rozwój polskiej społeczności żydowskiej, określany mianem żydowskiego odrodzenia (Jewish Revival) 1. Dowodem tego 1 Tematyką odrodzenia żydowskiego w Polsce po 1989 roku od wielu lat naukowo zajmują się m.in.
Abstract: Warto zwrócić uwagę na przestrzenie lokalne – przedwojenne sztetle, małe miejscowości zamieszkiwane przed wojną przez liczne społeczności żydowskie. To w nich wyraźniej widać następstwa Zagłady. Po wojnie przestały istnieć tam całe wspólnoty żydowskie, a po ich wielowiekowej obecności pozostały domy, sklepy, przed-mioty codziennego użytku; wojnę przetrwało, choć w różnym stanie, żydowskie dziedzictwo materialne – dawne synagogi, cmentarze, książki, przedmioty kultu religijnego. Wielu badaczy wskazuje na fakt, że nieżydowscy mieszkańcy odnieśli korzyści na skutek Holokaustu – przejęli majątki należące kiedyś do Żydów oraz pozycje społeczne zajmowane kiedyś przez nich Ten fakt, jak również namacalność Zagłady w przestrzeniach dawnych sztetli(masowe groby, niezamknięte getta, egzekucje) i różne postawy wobec ludobójstwa oraz jego ofiar miały wpływ na kondycję tworzących się po wojnie społeczności – szczególnie w wymiarze tożsamościowym. Następstwa Zagłady złożyły się na ramy trudnej przeszłości, które do dziś kształtują postawy wobec Żydów oraz pamięć o Holokauście w dawnych sztetlach. Co ważne, przestrzenie te zachowały w dużym stopniu swój urbanistyczny układ – do dziś stoją tam przedwojenne domy i kamienice, pozostały też elementy żydowskiego dziedzictwa materialnego – najczęściej dawne synagogi oraz żydowskie cmentarze. Pamięć o wojnie, o dawnych sąsiadach, o postawach członków grupy własnej jest wciąż podtrzymywana jako część lokalnego kontekstu.
Abstract: W książce, którą Państwu przedstawiamy, omawiamy wyniki ogólnopolskiego badania ankietowego. Badanie to poświęcone było wielu różnym zagadnieniom, które wiązały się bezpośrednio i pośrednio ze stosunkiem Polaków do mniejszości narodowych, sąsiadów, a nade wszystko — do Żydów. [... ]
Obraz, jaki się wyłania z naszego badania, nie jest tak ciemny i niekorzystny dla społeczeństwa polskiego, jak by wynikało z opinii, popularnych choćby na początku lat dziewięćdziesiątych. [...]
Początek lat dziewięćdziesiątych nie był łaskawy dla obrazu Polski i Polaków w oczach opinii światowej. Zachwytowi zwycięstwem nad komunizmem i wprowadzeniem zasadniczych reform ustrojowych towarzyszyły opinie o Polakach - antysemitach, zamkniętych w sobie, a w dodatku wzajemnie ze sobą skłóconych. Do przywołania tego obrazu przyczynili się politycy, choć już wcześniej zaczęła to publicystyka, zwłaszcza w czasie kampanii wyborczych: prezydenckiej i do Sejmu. Wówczas to niektóre ważne osoby z dawnej opozycji demokratycznej nader często pisały — również w prasie zagranicznej — o niechęci Polaków do obcych i ich antysemityzmie. [...]
Na podstawie odpowiedzi na pytania ankiety wyodrębniliśmy dwa rodzaje antysemityzmu: pierwszy — polityczny [...], zwany nowoczesnym, oraz drugi — religijny, nazwany tradycyjnym. [...] W Polsce mamy do czynienia raczej z przejawami polityczno-ideologicznej formy antysemityzmu, na którą składa się charakterystyczny zespół poglądów występujący w całej Europie. Nie znajdujemy w nim nic „specyficznie polskiego". Natomiast tradycyjny, religijnie uzasadniony antysemityzm bardziej zasługiwałby na to miano. Jednakże obecnie występuje on rzadko. [..,] W żadnym więc przypadku nie można uznać go za charakterystyczny rys polskich postaw antyżydowskich. Również wiara religijna samodzielnie w niewielkim stopniu wyjaśnia niechęci i antyżydowskie stereotypy.
Abstract: Krakow's Jews, scattered around the world, reminisce about their hometown. The main reasons for returning to Krakow are recurring images of the past and the urge to see their life story as a coherent whole. The returnees rediscover their hometown through their own traces of memory, although there are shared stops on the way. These are the places associated with their childhood and their family history, but also with the heritage of Krakow's Jews and the Holocaust. Such diverse stops on the trail of memories show dual identity of the city – the city of a once glorious past but also stigmatised by blood, murder and loss. The absence of the families of the murdered Jewish community is equivalent to the lack of natural environment of commemoration. Those returning are looking for a new commemorative milieu, and everyone who remembers will also become part of it (e.g. their school friends, teachers, neighbours etc.). Finally, the returnees are coming back home – to the house where they were born, but one that is not home anymore.
Abstract: Artykuł ten przedstawia najważniejsze wątki krytycznej debaty wokół treści wystawy stałej Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Analizując różnice między dwoma polami badawczymi – studiami żydowskimi i studiami nad relacjami polsko-żydowskimi – autor broni tezy, że wiele krytycznych głosów w debacie wynika z niezrozumienia różnic między przedmiotem badań tych dwóch pól, po części wynikającego z obecnej sytuacji – panującego nacjonalizmu i etnocentryzmu, wywierających wpływ również na polskie debaty historyczne. Domaganie się od wystawy opowiadającej tysiącletnią historię Żydów na ziemiach polskich, aby koncentrowała się głównie na stosunku społeczeństwa większościowego do Żydów, grozi popełnieniem błędu teleologii, to jest interpretowaniem wcześniejszych wydarzeń i procesów jako nieuchronnie prowadzących do Zagłady, a także pomijaniem wszystkich tych elementów dziejów żydowskich, które z perspektywy Holokaustu i badań nad antysemityzmem nie mają znaczenia. Tego rodzaju postulaty i stojące za nimi metahistoryczne założenia grożą pozbawieniem Żydów roli podmiotów w ich własnej historii. Z drugiej strony autor tekstu wskazuje na elementy narracji wystawy stałej Muzeum Polin, w których rzeczywiście w niedostateczny sposób uwzględniona została problematyka antysemityzmu jako ważnego elementu żydowskiego doświadczenia i kluczowego czynnika dziejów Żydów w Polsce. Przywrócenie rzeczywistego dialogu i komunikacji pomiędzy przedstawicielami studiów żydowskich i badaczami relacji polsko-żydowskich, przy zachowaniu autonomii tych dwóch pól i zrozumieniu różnic pomiędzy nimi, jest też istotne z punktu widzenia niewątpliwych zagrożeń w postaci prób wykorzystania Muzeum Polin w budowie upolitycznionych, bezkrytycznych wizji historii Polski i stosunku Polaków do Żydów.
Topics: Main Topic: Holocaust and Memorial, Antisemitism, Holocaust, Holocaust Survivors, Holocaust Survivors: Children of, Holocaust Commemoration, Memory, Memorial, Post-War Reconstruction, Post-1989, Jewish Renewal, Post-War Jewish History
Abstract: This paper shortly summerizes the history of jewish religious education in Poland – from the beginning in the XV century on the Polish lands, its growth during the XIX period, its domination between First and Second World War and finally total destruction in 1968. It took 28 years before it was possible to open a Jewish secular elementary school in Warsaw (1996), thanks to the assistance from the Ronald Lauder Foundation. Four years later, on initiative of Jews in Wrocław the Lauder Etz-Chaim elementary school was founded in this city. Democratization of social life in Poland after 1989 contributed to the change in Jews attitudes to their national descent. For many, their ‘Jewishness’, which now can be spoken about openly, has become the object of profound interest, intellectual search or the way to stress one’s individuality. As a result, we can also observe the process of rebuilding Jewish religious life and forming sunday’s schools, cheders and “Talmud academies” at Jewish Community in Warsaw, Krakow, Lodz, Gdansk and Wrocław (rather as a part of informal education, non- orthodox, more or less religious and adapted to modern jewish life-style in European diaspora).
Abstract:
Skąd się wzięli Żydzi w Polsce? Dlaczego Polacy zgodzili się na budowę obozów koncentracyjnych w swoim sąsiedztwie? Dlaczego Izrael ostrzeliwuje dzielnice ludności cywilnej? Odpowiedzi na te i inne pytania można znaleźć w książce Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim.
Książka Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim (www.trudnepytania.org) powstała dzięki współpracy Forum Dialogu oraz American Jewish Committee. Jako pierwsza, w Polsce, buduje mosty porozumienia pomiędzy polskim i żydowskim sposobem postrzegania świata. Historia, której uczy się w szkole młody amerykański Żyd czy Izraelczyk, jest inna niż ta, którą poznaje Polak. Trudne pytania chcą pokazać punkt widzenia obu stron.
Praca nad książką rozpoczęła się od przeprowadzenia ponad tysiąca ankiet w Polsce, USA, Izraelu, Kanadzie, Australii. Młodzi Polacy i Żydzi wymienili w nich pytania dotyczące przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, które wydają im się najbardziej drażliwe. Redaktorzy książki wybrali z nich pięćdziesiąt najważniejszych, a odpowiedzi udzielili eksperci stosunków polsko-żydowskich.
Na kartach Trudnych pytań spotykają się autorytety tej miary co Władysław Bartoszewski,
Israel Gutman, Leszek Kołakowski, Shlomo Avineri, Antony Polonsky.
Trudne pytania to obowiązkowa lektura dla każdego, komu nie są obojętne stosunki polsko-żydowskie.
Abstract: Rozdział I. Powstanie, rozwój i zanik skupiska Żydów na Dolnym Śląsku (1945-1968) – Ewa Waszkiewicz
Rozdział II. Z dziejów wałbrzyskich Żydów (1945-2005) – Paweł Wieczorek
Rozdział III. Działalność dolnośląskich oddziałów Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce w latach 1950-1989 – Marcin Szydzisz
Rozdział IV. Emigracja „pomarcowa": tożsamość społeczno-kulturowa w sytuacji diaspory – Marcin Starnowski
Rozdział V. Stosunki polsko-izraelskie. Próba analizy czynników kształtujących – Joanna Dyduch
Rozdział VI. Emigranci żydowscy z krajów byłego ZSRR w Berlinie – Aleksandra Borek
„Pierwsze trzy opracowania (E. Waszkiewicz, P. Wieczorka, M. Szylidzisza) poświecone zostały odtworzeniu życia Żydów na Dolnym Śląsku, który po zakończeniu wojny stał się największym skupiskiem uratowanych od Zagłady. Osiedle, które powstało, było fenomenem w skali Polski. Dzieje ludności żydowskiej rozlokowanej na Dolnym Śląsku stanowiły ważną część powojennej historii polskich Żydów.
Opracowanie Ewy Waszkiewicz jest próbą drobiazgowego odtworzenia życia dolnośląskich Żydów - szczególnie w aspekcie religijnym. Autorka analizuje dokumenty wytworzone w Gminie Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu, gdzie żyło najwięcej dolnośląskich Żydów, także dokumenty gmin terenowych. Przywołane zostały również akty prawne, które w powojennej Polsce umożliwiały Żydom organizację życia religijnego.
Na postawione przez autorkę pytanie badawcze - czy Żydzi na Dolnym Śląsku w latach 1945-1968 mogli swobodnie kultywować swoją religie, kulturę i obrzędowość - zostaje udzielona odpowiedź pozytywna, solidnie udokumentowana archiwaliami polskimi i dokumentami odnalezionymi w Izraelu.
Tekst Pawła Wieczorka jest opisem życia żydowskich mieszkańców Wałbrzycha i powiatu wałbrzyskiego, który był trzecim co do wielkości skupiskiem Żydów dolnośląskich. Autor porusza problemy osadnictwa, „produktywizacji", spółdzielczości żydowskiej i aktywności politycznej. Omawia także stan bezpieczeństwa w tym powiecie i stosunek do Żydów ze strony urzędów i współmieszkańców. Próbuje ustalić przyczyny zaniku społeczności żydowskiej w Wałbrzychu i powiecie.
Opracowanie Marcina Szydzisza zawiera analizę powstania i działalności TSKŻ na Dolnym Śląsku w kontekście szerzej ujętej polskiej polityki wobec tej mniejszości narodowej. Autor przedstawia przyczyny powstania TSKŻ, stosunek Żydów do nowego związku, stosunek gmin wyznaniowych do TSKŻ, opisuje udokumentowane przypadki antysemityzmu na tym terenie. Próbuje też ustalić, jakie miejsce w życiu Żydów zajmowało Towarzystwo i na ile było „tubą" PZPR.
Kolejne dwa opracowania (M. Starnawskiego i J. Dyduch) są, mimo innych opisywanych miejsc, podobne. Autorzy zajęli się analizą sytuacji Żydów, którzy opuścili Polskę.
Opracowanie Marcina Starnawskiego stanowi próbę określenia czynników kształtujących tożsamość społeczno-kulturową emigrantów żydowskich z Marca '68 - w ujęciu socjologicznym i politologicznym. Autor przedstawia kryteria, które pozwoliły „pomarcowym" emigran¬tom definiować na nowo swą „żydowskość" bez względu na miejsce zamieszkania.
Joanna Dyduch przedstawia analizę najważniejszych czynników kształtujących stosunki polsko-izraelskie - od powstania Izraela w 1948 do 2005 roku. Autorka kreśli uwarunkowania historyczne tych stosunków, opisuje ich bazę traktatową i powołane instytucje, które obu państwom pozwoliły realizować współpracę. Szczególna rola w utrzymaniu dobrych stosunków polsko-izraelskich przypada zdaniem autorki młodzieży obu krajów.
Pamięć Zagłady kultywowana w programach wycieczek młodzieży izraelskiej do Auschwitz-Birkenau oraz spotkania z Polską i młodymi Polakami mogą stać się w opinii autorki kluczem do zbliżenia obu tak tragicznie poszkodowanych narodów.
Książkę zamyka tekst Aleksandry Borek poświęcony zjawisku emigracji Żydów radzieckich, a po rozpadzie ZSRR rosyjskich do Niemiec - a konkretnie Berlina. Autorka naświetla wielorakie przyczyny emigracji Żydów rosyjskich w historycznym kontekście i próbuje prześledzić, jaki wpływ na życie gminy berlińskiej miały kolejne fale emigracji, a szczególnie „Fala IV" po upadku muru berlińskiego.
Zamieszczone w książce teksty nie stanowią opracowań pełnych i wyczerpujących, są jednakże próbą pokazania najważniejszych problemów w badanej i przedstawianej tematyce.”
(fragment wstępu) Ewa Waszkiewicz
