Abstract: W książce, którą Państwu przedstawiamy, omawiamy wyniki ogólnopolskiego badania ankietowego. Badanie to poświęcone było wielu różnym zagadnieniom, które wiązały się bezpośrednio i pośrednio ze stosunkiem Polaków do mniejszości narodowych, sąsiadów, a nade wszystko — do Żydów. [... ]
Obraz, jaki się wyłania z naszego badania, nie jest tak ciemny i niekorzystny dla społeczeństwa polskiego, jak by wynikało z opinii, popularnych choćby na początku lat dziewięćdziesiątych. [...]
Początek lat dziewięćdziesiątych nie był łaskawy dla obrazu Polski i Polaków w oczach opinii światowej. Zachwytowi zwycięstwem nad komunizmem i wprowadzeniem zasadniczych reform ustrojowych towarzyszyły opinie o Polakach - antysemitach, zamkniętych w sobie, a w dodatku wzajemnie ze sobą skłóconych. Do przywołania tego obrazu przyczynili się politycy, choć już wcześniej zaczęła to publicystyka, zwłaszcza w czasie kampanii wyborczych: prezydenckiej i do Sejmu. Wówczas to niektóre ważne osoby z dawnej opozycji demokratycznej nader często pisały — również w prasie zagranicznej — o niechęci Polaków do obcych i ich antysemityzmie. [...]
Na podstawie odpowiedzi na pytania ankiety wyodrębniliśmy dwa rodzaje antysemityzmu: pierwszy — polityczny [...], zwany nowoczesnym, oraz drugi — religijny, nazwany tradycyjnym. [...] W Polsce mamy do czynienia raczej z przejawami polityczno-ideologicznej formy antysemityzmu, na którą składa się charakterystyczny zespół poglądów występujący w całej Europie. Nie znajdujemy w nim nic „specyficznie polskiego". Natomiast tradycyjny, religijnie uzasadniony antysemityzm bardziej zasługiwałby na to miano. Jednakże obecnie występuje on rzadko. [..,] W żadnym więc przypadku nie można uznać go za charakterystyczny rys polskich postaw antyżydowskich. Również wiara religijna samodzielnie w niewielkim stopniu wyjaśnia niechęci i antyżydowskie stereotypy.
Abstract: Krakow's Jews, scattered around the world, reminisce about their hometown. The main reasons for returning to Krakow are recurring images of the past and the urge to see their life story as a coherent whole. The returnees rediscover their hometown through their own traces of memory, although there are shared stops on the way. These are the places associated with their childhood and their family history, but also with the heritage of Krakow's Jews and the Holocaust. Such diverse stops on the trail of memories show dual identity of the city – the city of a once glorious past but also stigmatised by blood, murder and loss. The absence of the families of the murdered Jewish community is equivalent to the lack of natural environment of commemoration. Those returning are looking for a new commemorative milieu, and everyone who remembers will also become part of it (e.g. their school friends, teachers, neighbours etc.). Finally, the returnees are coming back home – to the house where they were born, but one that is not home anymore.
Abstract: Artykuł ten przedstawia najważniejsze wątki krytycznej debaty wokół treści wystawy stałej Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Analizując różnice między dwoma polami badawczymi – studiami żydowskimi i studiami nad relacjami polsko-żydowskimi – autor broni tezy, że wiele krytycznych głosów w debacie wynika z niezrozumienia różnic między przedmiotem badań tych dwóch pól, po części wynikającego z obecnej sytuacji – panującego nacjonalizmu i etnocentryzmu, wywierających wpływ również na polskie debaty historyczne. Domaganie się od wystawy opowiadającej tysiącletnią historię Żydów na ziemiach polskich, aby koncentrowała się głównie na stosunku społeczeństwa większościowego do Żydów, grozi popełnieniem błędu teleologii, to jest interpretowaniem wcześniejszych wydarzeń i procesów jako nieuchronnie prowadzących do Zagłady, a także pomijaniem wszystkich tych elementów dziejów żydowskich, które z perspektywy Holokaustu i badań nad antysemityzmem nie mają znaczenia. Tego rodzaju postulaty i stojące za nimi metahistoryczne założenia grożą pozbawieniem Żydów roli podmiotów w ich własnej historii. Z drugiej strony autor tekstu wskazuje na elementy narracji wystawy stałej Muzeum Polin, w których rzeczywiście w niedostateczny sposób uwzględniona została problematyka antysemityzmu jako ważnego elementu żydowskiego doświadczenia i kluczowego czynnika dziejów Żydów w Polsce. Przywrócenie rzeczywistego dialogu i komunikacji pomiędzy przedstawicielami studiów żydowskich i badaczami relacji polsko-żydowskich, przy zachowaniu autonomii tych dwóch pól i zrozumieniu różnic pomiędzy nimi, jest też istotne z punktu widzenia niewątpliwych zagrożeń w postaci prób wykorzystania Muzeum Polin w budowie upolitycznionych, bezkrytycznych wizji historii Polski i stosunku Polaków do Żydów.
Topics: Main Topic: Holocaust and Memorial, Antisemitism, Holocaust, Holocaust Survivors, Holocaust Survivors: Children of, Holocaust Commemoration, Memory, Memorial, Post-War Reconstruction, Post-1989, Jewish Renewal, Post-War Jewish History
Abstract: This paper shortly summerizes the history of jewish religious education in Poland – from the beginning in the XV century on the Polish lands, its growth during the XIX period, its domination between First and Second World War and finally total destruction in 1968. It took 28 years before it was possible to open a Jewish secular elementary school in Warsaw (1996), thanks to the assistance from the Ronald Lauder Foundation. Four years later, on initiative of Jews in Wrocław the Lauder Etz-Chaim elementary school was founded in this city. Democratization of social life in Poland after 1989 contributed to the change in Jews attitudes to their national descent. For many, their ‘Jewishness’, which now can be spoken about openly, has become the object of profound interest, intellectual search or the way to stress one’s individuality. As a result, we can also observe the process of rebuilding Jewish religious life and forming sunday’s schools, cheders and “Talmud academies” at Jewish Community in Warsaw, Krakow, Lodz, Gdansk and Wrocław (rather as a part of informal education, non- orthodox, more or less religious and adapted to modern jewish life-style in European diaspora).
Abstract:
Skąd się wzięli Żydzi w Polsce? Dlaczego Polacy zgodzili się na budowę obozów koncentracyjnych w swoim sąsiedztwie? Dlaczego Izrael ostrzeliwuje dzielnice ludności cywilnej? Odpowiedzi na te i inne pytania można znaleźć w książce Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim.
Książka Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim (www.trudnepytania.org) powstała dzięki współpracy Forum Dialogu oraz American Jewish Committee. Jako pierwsza, w Polsce, buduje mosty porozumienia pomiędzy polskim i żydowskim sposobem postrzegania świata. Historia, której uczy się w szkole młody amerykański Żyd czy Izraelczyk, jest inna niż ta, którą poznaje Polak. Trudne pytania chcą pokazać punkt widzenia obu stron.
Praca nad książką rozpoczęła się od przeprowadzenia ponad tysiąca ankiet w Polsce, USA, Izraelu, Kanadzie, Australii. Młodzi Polacy i Żydzi wymienili w nich pytania dotyczące przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, które wydają im się najbardziej drażliwe. Redaktorzy książki wybrali z nich pięćdziesiąt najważniejszych, a odpowiedzi udzielili eksperci stosunków polsko-żydowskich.
Na kartach Trudnych pytań spotykają się autorytety tej miary co Władysław Bartoszewski,
Israel Gutman, Leszek Kołakowski, Shlomo Avineri, Antony Polonsky.
Trudne pytania to obowiązkowa lektura dla każdego, komu nie są obojętne stosunki polsko-żydowskie.
Abstract: Rozdział I. Powstanie, rozwój i zanik skupiska Żydów na Dolnym Śląsku (1945-1968) – Ewa Waszkiewicz
Rozdział II. Z dziejów wałbrzyskich Żydów (1945-2005) – Paweł Wieczorek
Rozdział III. Działalność dolnośląskich oddziałów Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce w latach 1950-1989 – Marcin Szydzisz
Rozdział IV. Emigracja „pomarcowa": tożsamość społeczno-kulturowa w sytuacji diaspory – Marcin Starnowski
Rozdział V. Stosunki polsko-izraelskie. Próba analizy czynników kształtujących – Joanna Dyduch
Rozdział VI. Emigranci żydowscy z krajów byłego ZSRR w Berlinie – Aleksandra Borek
„Pierwsze trzy opracowania (E. Waszkiewicz, P. Wieczorka, M. Szylidzisza) poświecone zostały odtworzeniu życia Żydów na Dolnym Śląsku, który po zakończeniu wojny stał się największym skupiskiem uratowanych od Zagłady. Osiedle, które powstało, było fenomenem w skali Polski. Dzieje ludności żydowskiej rozlokowanej na Dolnym Śląsku stanowiły ważną część powojennej historii polskich Żydów.
Opracowanie Ewy Waszkiewicz jest próbą drobiazgowego odtworzenia życia dolnośląskich Żydów - szczególnie w aspekcie religijnym. Autorka analizuje dokumenty wytworzone w Gminie Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu, gdzie żyło najwięcej dolnośląskich Żydów, także dokumenty gmin terenowych. Przywołane zostały również akty prawne, które w powojennej Polsce umożliwiały Żydom organizację życia religijnego.
Na postawione przez autorkę pytanie badawcze - czy Żydzi na Dolnym Śląsku w latach 1945-1968 mogli swobodnie kultywować swoją religie, kulturę i obrzędowość - zostaje udzielona odpowiedź pozytywna, solidnie udokumentowana archiwaliami polskimi i dokumentami odnalezionymi w Izraelu.
Tekst Pawła Wieczorka jest opisem życia żydowskich mieszkańców Wałbrzycha i powiatu wałbrzyskiego, który był trzecim co do wielkości skupiskiem Żydów dolnośląskich. Autor porusza problemy osadnictwa, „produktywizacji", spółdzielczości żydowskiej i aktywności politycznej. Omawia także stan bezpieczeństwa w tym powiecie i stosunek do Żydów ze strony urzędów i współmieszkańców. Próbuje ustalić przyczyny zaniku społeczności żydowskiej w Wałbrzychu i powiecie.
Opracowanie Marcina Szydzisza zawiera analizę powstania i działalności TSKŻ na Dolnym Śląsku w kontekście szerzej ujętej polskiej polityki wobec tej mniejszości narodowej. Autor przedstawia przyczyny powstania TSKŻ, stosunek Żydów do nowego związku, stosunek gmin wyznaniowych do TSKŻ, opisuje udokumentowane przypadki antysemityzmu na tym terenie. Próbuje też ustalić, jakie miejsce w życiu Żydów zajmowało Towarzystwo i na ile było „tubą" PZPR.
Kolejne dwa opracowania (M. Starnawskiego i J. Dyduch) są, mimo innych opisywanych miejsc, podobne. Autorzy zajęli się analizą sytuacji Żydów, którzy opuścili Polskę.
Opracowanie Marcina Starnawskiego stanowi próbę określenia czynników kształtujących tożsamość społeczno-kulturową emigrantów żydowskich z Marca '68 - w ujęciu socjologicznym i politologicznym. Autor przedstawia kryteria, które pozwoliły „pomarcowym" emigran¬tom definiować na nowo swą „żydowskość" bez względu na miejsce zamieszkania.
Joanna Dyduch przedstawia analizę najważniejszych czynników kształtujących stosunki polsko-izraelskie - od powstania Izraela w 1948 do 2005 roku. Autorka kreśli uwarunkowania historyczne tych stosunków, opisuje ich bazę traktatową i powołane instytucje, które obu państwom pozwoliły realizować współpracę. Szczególna rola w utrzymaniu dobrych stosunków polsko-izraelskich przypada zdaniem autorki młodzieży obu krajów.
Pamięć Zagłady kultywowana w programach wycieczek młodzieży izraelskiej do Auschwitz-Birkenau oraz spotkania z Polską i młodymi Polakami mogą stać się w opinii autorki kluczem do zbliżenia obu tak tragicznie poszkodowanych narodów.
Książkę zamyka tekst Aleksandry Borek poświęcony zjawisku emigracji Żydów radzieckich, a po rozpadzie ZSRR rosyjskich do Niemiec - a konkretnie Berlina. Autorka naświetla wielorakie przyczyny emigracji Żydów rosyjskich w historycznym kontekście i próbuje prześledzić, jaki wpływ na życie gminy berlińskiej miały kolejne fale emigracji, a szczególnie „Fala IV" po upadku muru berlińskiego.
Zamieszczone w książce teksty nie stanowią opracowań pełnych i wyczerpujących, są jednakże próbą pokazania najważniejszych problemów w badanej i przedstawianej tematyce.”
(fragment wstępu) Ewa Waszkiewicz
