Więcej niż stereotyp. "Żydokomuna" jako wzór kultury polskiej
Translated Title
More than a Stereotype: “Jewish Bolshevism” as a Pattern of Polish Culture
Author(s)
Publication Date
Publication Place
Publisher
Abstract
Książka Więcej niż stereotyp. „Żydokomuna” jako wzór kultury polskiej oparta jest na analizie dyskursu ntykomunistycznego i antysemickiego we współczesnej Polsce i ich wzajemnych powiązań. Jej powstaniu towarzyszyła intencja uszeregowania trzech zachodzących na siebie procesów: 1) intensyfikacji i rozwoju dyskursu antysemickiego w synergii z wciąż zyskującą na znaczeniu polityką historyczną, 2) powstawania nowych teorii interweniujących w pole badań nad antysemityzmem, 3) pojawiania się nowych zjawisk w sferze społecznej, które miałyby być tymi teoriami wyjaśniane.
Na tle dotychczasowych ujęć tematu podejście autorki wyróżniają rozbudowane rozważania metodologiczne, a zwłaszcza wypunktowanie niedostatków kategorii stereotypu i wyjście poza nią w kierunku kategorii wzoru kultury. Kategoria stereotypu sugeruje, że mamy do czynienia z błędem poznawczym, aberracją lub pomyłką. Zaproponowaną w książce analizę antysemityzmu charakteryzuje tymczasem całkowite zerwanie z koncepcją „ziarna prawdy”, na której zasadza się większość definicji stereotypu jako uproszczonej wizji jakiegoś wycinka rzeczywistości. Podążając tropem Sandera Gilmana, autorka traktuje treści stereotypów jako materiał do analizy grupy
wytwarzającej stereotypy. Takie podejście pozwala na wykorzystanie motywu „żydokomuny” do opisania status quo współczesnej kultury polskiej w zakresie wyobrażeń o żydowskości i o komunizmie. Autorka dowodzi, że przekonania na temat Żydów są integralną częścią kultury, wypracowaną i reprodukowaną w jej prawomocnych obiegach. Są one generowane, produkowane i używane do podtrzymywania pewnej całości kulturowej i pozostają w harmonii z jej pozostałymi elementami. Autorka broni tezy o „żydokomunie” jako motywie współcześnie konstytutywnym dla koherencji kulturowej, generowanej w ramach paradygmatu antykomunistycznego.
Książka ma dowieść, że antykomunizm nie tylko stanowi komponent tradycji antysemickiej, ale w dużej mierze ukształtował taki model badań nad antysemityzmem, w którym możliwość zdiagnozowania i rozmontowania tego ideologicznego konstruktu jest strukturalnie zablokowana. Strukturę tę umacnia fakt, że – za sprawą szantażu antysemicką zbitką „żydokomuny” zastosowanym wobec szkoły frankfurckiej na uchodźctwie – zbudowano ją niejako „rękami Żydów” – badaczek i badaczy, którzy po drugiej stronie żelaznej kurtyny w początkach zimnej wojny rozwinęli koncepcję relacji międzygrupowych, próbując ten szantaż obejść. Podążając tropem Stuarta Svonkina i Avivy Weingarten, autorka śledzi historię powojennego konstruowania narzędzi badawczych antysemityzmu w duchu psychologii społecznej przy równoczesnym odchodzeniu od kategorii socjologicznych. W książce wypunktowane zostają niedostatki takiego podejścia, ponieważ koncentruje się ono na szacowaniu indywidualnych podmiotów antysemityzmu, definiując antysemityzm podług cech nieadekwatnych do jego współczesnej konstrukcji. Tymczasem kategoria wzoru kultury pozwala przenieść punkt ciężkości z pytania o to, kto jest antysemitą, na pytanie o to, jakie
treści kulturowe cyrkulujące w rozmaitych rejestrach kultury, także tych najbardziej oficjalnych, są zakorzenione w antysemickich kategoriach postrzegania rzeczywistości oraz jakie są funkcje tych kategorii dla stabilizowania zastanego porządku. Takie ujęcie pozwala na uchwycenie mechanizmów odtwarzania motywu „żydokomuny” we
współczesnym dyskursie i jego funkcjonalności.
Zaproponowana w książce krytyka słownika pojęć używanych do analizy antysemityzmu obejmuje także terminy wypracowane w łonie nauk społecznych na Zachodzie, stosowane do półperyferyjnych warunków ostkomunistycznego kraju Europy Wschodniej. W książce znajdziemy krytykę powierzchownego przyswojenia kategorii: intersekcjonalność, białość, imperializm. Rozważając przystawalność amerykańskiego dyskursu o rasie i rasizmie do warunków polskich, autorka stara się dowieść, że użycie niektórych pojęć bez zważania na lokalny kontekst okazuje się mieć odwrotny wydźwięk w stosunku do intencji, które stały za ich wypracowaniem.
Ostatnia część książki poświęcona jest recepcji piętna „żydokomuny” przez napiętnowanych. Rozważania na ten temat wynikają z założenia autorki, że tylko przemoc symboliczna – przemoc, którą jednostki i grupy zadają same sobie, uwewnętrzniając przekonania grupy dominującej na własny temat i odgrywając przeznaczone im
przez grupę dominującą role (gościa, sublokatora, aspirującego, podejrzanego, niszczyciela, wroga itd.) – zapewnia tym przekonaniom pełną stabilność kulturową i możliwość bezkolizyjnego wypełniania określonych funkcji w kulturze. Zadając pytanie o to, w jaki sposób czytać narracje mniejszościowe, autorka mierzy się z metodologicznym impasem powodowanym faktem, że struktura dyskursywna stawia w upośledzonej pozycji tych uczestników dyskursu, którzy – bez względu na to, jaką mają tożsamość wybraną – postrzegani są przez pryzmat tożsamości wymuszonej. Nosicielki
i nosiciele piętna są w kulturze dominującej pozycjonowani jako stronniczy. Jest to jeden z efektów mistyfikacyjnego uniwersalizmu. Czy zatem, analizując narracje napiętnowanych, należy brać pod uwagę piętno podmiotu? Czy nie jest to powtórzenie – w imię analizy – gestu napiętnowania? Z drugiej strony, czy pominięcie piętna nie byłoby niedopuszczalnym przeoczeniem, skoro wiemy, że autorka/autor pisze w obrębie kultury, która z przyczyn strukturalnych, pod groźbą przemocy, nie chce dopuścić jej/go do głosu na równych prawach? By przełamać ten impas, autorka proponuje oryginalny, czterostopniowy schemat analizy dyskursu w badaniach nad recepcją piętna.
Na tle dotychczasowych ujęć tematu podejście autorki wyróżniają rozbudowane rozważania metodologiczne, a zwłaszcza wypunktowanie niedostatków kategorii stereotypu i wyjście poza nią w kierunku kategorii wzoru kultury. Kategoria stereotypu sugeruje, że mamy do czynienia z błędem poznawczym, aberracją lub pomyłką. Zaproponowaną w książce analizę antysemityzmu charakteryzuje tymczasem całkowite zerwanie z koncepcją „ziarna prawdy”, na której zasadza się większość definicji stereotypu jako uproszczonej wizji jakiegoś wycinka rzeczywistości. Podążając tropem Sandera Gilmana, autorka traktuje treści stereotypów jako materiał do analizy grupy
wytwarzającej stereotypy. Takie podejście pozwala na wykorzystanie motywu „żydokomuny” do opisania status quo współczesnej kultury polskiej w zakresie wyobrażeń o żydowskości i o komunizmie. Autorka dowodzi, że przekonania na temat Żydów są integralną częścią kultury, wypracowaną i reprodukowaną w jej prawomocnych obiegach. Są one generowane, produkowane i używane do podtrzymywania pewnej całości kulturowej i pozostają w harmonii z jej pozostałymi elementami. Autorka broni tezy o „żydokomunie” jako motywie współcześnie konstytutywnym dla koherencji kulturowej, generowanej w ramach paradygmatu antykomunistycznego.
Książka ma dowieść, że antykomunizm nie tylko stanowi komponent tradycji antysemickiej, ale w dużej mierze ukształtował taki model badań nad antysemityzmem, w którym możliwość zdiagnozowania i rozmontowania tego ideologicznego konstruktu jest strukturalnie zablokowana. Strukturę tę umacnia fakt, że – za sprawą szantażu antysemicką zbitką „żydokomuny” zastosowanym wobec szkoły frankfurckiej na uchodźctwie – zbudowano ją niejako „rękami Żydów” – badaczek i badaczy, którzy po drugiej stronie żelaznej kurtyny w początkach zimnej wojny rozwinęli koncepcję relacji międzygrupowych, próbując ten szantaż obejść. Podążając tropem Stuarta Svonkina i Avivy Weingarten, autorka śledzi historię powojennego konstruowania narzędzi badawczych antysemityzmu w duchu psychologii społecznej przy równoczesnym odchodzeniu od kategorii socjologicznych. W książce wypunktowane zostają niedostatki takiego podejścia, ponieważ koncentruje się ono na szacowaniu indywidualnych podmiotów antysemityzmu, definiując antysemityzm podług cech nieadekwatnych do jego współczesnej konstrukcji. Tymczasem kategoria wzoru kultury pozwala przenieść punkt ciężkości z pytania o to, kto jest antysemitą, na pytanie o to, jakie
treści kulturowe cyrkulujące w rozmaitych rejestrach kultury, także tych najbardziej oficjalnych, są zakorzenione w antysemickich kategoriach postrzegania rzeczywistości oraz jakie są funkcje tych kategorii dla stabilizowania zastanego porządku. Takie ujęcie pozwala na uchwycenie mechanizmów odtwarzania motywu „żydokomuny” we
współczesnym dyskursie i jego funkcjonalności.
Zaproponowana w książce krytyka słownika pojęć używanych do analizy antysemityzmu obejmuje także terminy wypracowane w łonie nauk społecznych na Zachodzie, stosowane do półperyferyjnych warunków ostkomunistycznego kraju Europy Wschodniej. W książce znajdziemy krytykę powierzchownego przyswojenia kategorii: intersekcjonalność, białość, imperializm. Rozważając przystawalność amerykańskiego dyskursu o rasie i rasizmie do warunków polskich, autorka stara się dowieść, że użycie niektórych pojęć bez zważania na lokalny kontekst okazuje się mieć odwrotny wydźwięk w stosunku do intencji, które stały za ich wypracowaniem.
Ostatnia część książki poświęcona jest recepcji piętna „żydokomuny” przez napiętnowanych. Rozważania na ten temat wynikają z założenia autorki, że tylko przemoc symboliczna – przemoc, którą jednostki i grupy zadają same sobie, uwewnętrzniając przekonania grupy dominującej na własny temat i odgrywając przeznaczone im
przez grupę dominującą role (gościa, sublokatora, aspirującego, podejrzanego, niszczyciela, wroga itd.) – zapewnia tym przekonaniom pełną stabilność kulturową i możliwość bezkolizyjnego wypełniania określonych funkcji w kulturze. Zadając pytanie o to, w jaki sposób czytać narracje mniejszościowe, autorka mierzy się z metodologicznym impasem powodowanym faktem, że struktura dyskursywna stawia w upośledzonej pozycji tych uczestników dyskursu, którzy – bez względu na to, jaką mają tożsamość wybraną – postrzegani są przez pryzmat tożsamości wymuszonej. Nosicielki
i nosiciele piętna są w kulturze dominującej pozycjonowani jako stronniczy. Jest to jeden z efektów mistyfikacyjnego uniwersalizmu. Czy zatem, analizując narracje napiętnowanych, należy brać pod uwagę piętno podmiotu? Czy nie jest to powtórzenie – w imię analizy – gestu napiętnowania? Z drugiej strony, czy pominięcie piętna nie byłoby niedopuszczalnym przeoczeniem, skoro wiemy, że autorka/autor pisze w obrębie kultury, która z przyczyn strukturalnych, pod groźbą przemocy, nie chce dopuścić jej/go do głosu na równych prawach? By przełamać ten impas, autorka proponuje oryginalny, czterostopniowy schemat analizy dyskursu w badaniach nad recepcją piętna.
Translated Abstract
More than a Stereotype: “Jewish Bolshevism” as a Pattern of Polish Culture is based on an analysis of anticommunist and antisemitic discourses and their interrelation in contemporary Poland. The author’s intention was to sequence three overlapping processes: 1. the intensification and development of antisemitic discourse in synergy with increasingly influential historical politics; 2. the rise of new theories intervening in the field of research on antisemitism; 3. the emergence of new social phenomena to be explained by these theories.
What distinguishes the author’s perspective from previous approaches is an elaborate methodological reflection, in particular the examination of the shortcomings of the category of stereotype and moving beyond it towards the category of cultural pattern. “Stereotype” suggests a cognitive error, aberration or mistake. In turn, the analysis of antisemitism, which the book offers, entirely breaks with the notion of “kernel of truth” present in most definitions of stereotypes as oversimplified visions of reality. Following Sander Gilman’s approach, the author considers the contents of stereotypes as a material for analysing a group that produces such stereotypes. This approach enables the use of the “Jewish Bolshevism” theme to describe the status quo in contemporary Polish cultural imagery on Jewishness and communism. As an integral part of culture, beliefs about Jews are developed and reproduced in legitimate circuits of this culture. They are generated and used to sustain a cultural whole, and remain in
harmony with its other elements. The author argues that the contemporary motif of “Jewish Bolshevism” is constitutive for cultural coherence achieved within the anticommunist paradigm.
The book demonstrates that anticommunism is not only a component of antisemitic tradition but it largely shaped a model of antisemitism research, in which any possibility of diagnosis and dismantling of this ideological construct is structurally blocked. The structure is reinforced by the fact that – with blackmail of the antisemitic notion of “Jewish Bolshevism” applied to the Frankfurt School in exile – it was made, as it were, “by the hands of Jews,” that is, researchers who, on the other side of the Iron Curtain at the beginning of the Cold War, developed the concept of intergroup relations, in an attempt to get around this blackmail. Drawing on the ideas of Stuart Svonkin and Aviva Weingarten, the author traces the history of research on antisemitism after the Second World War, when sociological categories were replaced with the perspective of social psychology. The book discusses the deficiencies of this approach, i.e. its focus on estimating individual subjects of antisemitism thus defining antisemitism according to characteristics inadequate to its contemporary construction. In turn, using the lens of cultural pattern allows to shift the focus from the question of who is an antisemite to the question of what cultural contents present in various registers of culture (including those most official) are rooted in antisemitic categories of perceiving the reality and what role these categories play in stabilising the established order. Such an approach helps to understand how the “Jewish Bolshevism” theme is reproduced in the contemporary discourse and what the functionality of the theme is.
Among the concepts used in analyses of antisemitism, which the author challenges, are also those developed by Western social science but applied to semi-peripheral conditions of a post-communist country in Eastern Europe. The book offers a critique of superficial adaptation of categories such as: intersectionality, whiteness, and
imperialism. Reflecting on compatibility of the U.S. discourse on race and racism to the realities of Poland, the author demonstrates that when some of such concepts are applied without careful consideration of a local context, the result can be opposite to intentions of their creators.
The final part of the book focuses on the reception of the “Jewish Bolshevism” stigma by the stigmatised. These reflections are grounded in the author’s assumption that it is the symbolic violence – something that individuals and groups subject themselves to by internalising the stigmatising beliefs of the dominant group and performing roles that the dominant majority ascribes to them (guest, subtenant, aspirer, suspect, destroyer, enemy etc.) – that ensures cultural stability of these beliefs and the possibility of unproblematic fulfilment of certain cultural functions. Posing the question of how minority narratives should be interpreted, the author tackles a methodological
deadlock resulting from the fact that the discursive structure disadvantages those participants of the discourse who regardless of their self-identity are perceived through imposed identity. The dominant culture positions the carriers of stigma as biased, and this is an effect of mystifying universalism. Should, therefore, the subject’s stigma be
taken into account in the analyses of narratives of the stigmatised? Is this not a repetition of the stigmatisation in the name of analysis? But would excluding the stigma from consideration be correct if we acknowledge the fact that a given author speaks within a culture that due to its inbuilt structural violence denies them equal voice? To break
out of the deadlock, the author proposes an original four-step scheme of discourse analysis in the studies on stigma reception.
What distinguishes the author’s perspective from previous approaches is an elaborate methodological reflection, in particular the examination of the shortcomings of the category of stereotype and moving beyond it towards the category of cultural pattern. “Stereotype” suggests a cognitive error, aberration or mistake. In turn, the analysis of antisemitism, which the book offers, entirely breaks with the notion of “kernel of truth” present in most definitions of stereotypes as oversimplified visions of reality. Following Sander Gilman’s approach, the author considers the contents of stereotypes as a material for analysing a group that produces such stereotypes. This approach enables the use of the “Jewish Bolshevism” theme to describe the status quo in contemporary Polish cultural imagery on Jewishness and communism. As an integral part of culture, beliefs about Jews are developed and reproduced in legitimate circuits of this culture. They are generated and used to sustain a cultural whole, and remain in
harmony with its other elements. The author argues that the contemporary motif of “Jewish Bolshevism” is constitutive for cultural coherence achieved within the anticommunist paradigm.
The book demonstrates that anticommunism is not only a component of antisemitic tradition but it largely shaped a model of antisemitism research, in which any possibility of diagnosis and dismantling of this ideological construct is structurally blocked. The structure is reinforced by the fact that – with blackmail of the antisemitic notion of “Jewish Bolshevism” applied to the Frankfurt School in exile – it was made, as it were, “by the hands of Jews,” that is, researchers who, on the other side of the Iron Curtain at the beginning of the Cold War, developed the concept of intergroup relations, in an attempt to get around this blackmail. Drawing on the ideas of Stuart Svonkin and Aviva Weingarten, the author traces the history of research on antisemitism after the Second World War, when sociological categories were replaced with the perspective of social psychology. The book discusses the deficiencies of this approach, i.e. its focus on estimating individual subjects of antisemitism thus defining antisemitism according to characteristics inadequate to its contemporary construction. In turn, using the lens of cultural pattern allows to shift the focus from the question of who is an antisemite to the question of what cultural contents present in various registers of culture (including those most official) are rooted in antisemitic categories of perceiving the reality and what role these categories play in stabilising the established order. Such an approach helps to understand how the “Jewish Bolshevism” theme is reproduced in the contemporary discourse and what the functionality of the theme is.
Among the concepts used in analyses of antisemitism, which the author challenges, are also those developed by Western social science but applied to semi-peripheral conditions of a post-communist country in Eastern Europe. The book offers a critique of superficial adaptation of categories such as: intersectionality, whiteness, and
imperialism. Reflecting on compatibility of the U.S. discourse on race and racism to the realities of Poland, the author demonstrates that when some of such concepts are applied without careful consideration of a local context, the result can be opposite to intentions of their creators.
The final part of the book focuses on the reception of the “Jewish Bolshevism” stigma by the stigmatised. These reflections are grounded in the author’s assumption that it is the symbolic violence – something that individuals and groups subject themselves to by internalising the stigmatising beliefs of the dominant group and performing roles that the dominant majority ascribes to them (guest, subtenant, aspirer, suspect, destroyer, enemy etc.) – that ensures cultural stability of these beliefs and the possibility of unproblematic fulfilment of certain cultural functions. Posing the question of how minority narratives should be interpreted, the author tackles a methodological
deadlock resulting from the fact that the discursive structure disadvantages those participants of the discourse who regardless of their self-identity are perceived through imposed identity. The dominant culture positions the carriers of stigma as biased, and this is an effect of mystifying universalism. Should, therefore, the subject’s stigma be
taken into account in the analyses of narratives of the stigmatised? Is this not a repetition of the stigmatisation in the name of analysis? But would excluding the stigma from consideration be correct if we acknowledge the fact that a given author speaks within a culture that due to its inbuilt structural violence denies them equal voice? To break
out of the deadlock, the author proposes an original four-step scheme of discourse analysis in the studies on stigma reception.
Topics
Genre
Geographic Coverage
Copyright Info
This is an Open Access book distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 3.0 PL License (creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/), which permits redistribution, commercial and noncommercial, provided that the book is properly cited.
Original Language
ISBN/ISSN
978-83-66369-55-9
Link
Link to download in university repository, Więcej niż stereotyp. "Żydokomuna" jako wzór kultury polskiej
Bibliographic Information
Więcej niż stereotyp. "Żydokomuna" jako wzór kultury polskiej. . 2023: https://archive.jpr.org.uk/object-3673
