Abstract: Książka Więcej niż stereotyp. „Żydokomuna” jako wzór kultury polskiej oparta jest na analizie dyskursu ntykomunistycznego i antysemickiego we współczesnej Polsce i ich wzajemnych powiązań. Jej powstaniu towarzyszyła intencja uszeregowania trzech zachodzących na siebie procesów: 1) intensyfikacji i rozwoju dyskursu antysemickiego w synergii z wciąż zyskującą na znaczeniu polityką historyczną, 2) powstawania nowych teorii interweniujących w pole badań nad antysemityzmem, 3) pojawiania się nowych zjawisk w sferze społecznej, które miałyby być tymi teoriami wyjaśniane.
Na tle dotychczasowych ujęć tematu podejście autorki wyróżniają rozbudowane rozważania metodologiczne, a zwłaszcza wypunktowanie niedostatków kategorii stereotypu i wyjście poza nią w kierunku kategorii wzoru kultury. Kategoria stereotypu sugeruje, że mamy do czynienia z błędem poznawczym, aberracją lub pomyłką. Zaproponowaną w książce analizę antysemityzmu charakteryzuje tymczasem całkowite zerwanie z koncepcją „ziarna prawdy”, na której zasadza się większość definicji stereotypu jako uproszczonej wizji jakiegoś wycinka rzeczywistości. Podążając tropem Sandera Gilmana, autorka traktuje treści stereotypów jako materiał do analizy grupy
wytwarzającej stereotypy. Takie podejście pozwala na wykorzystanie motywu „żydokomuny” do opisania status quo współczesnej kultury polskiej w zakresie wyobrażeń o żydowskości i o komunizmie. Autorka dowodzi, że przekonania na temat Żydów są integralną częścią kultury, wypracowaną i reprodukowaną w jej prawomocnych obiegach. Są one generowane, produkowane i używane do podtrzymywania pewnej całości kulturowej i pozostają w harmonii z jej pozostałymi elementami. Autorka broni tezy o „żydokomunie” jako motywie współcześnie konstytutywnym dla koherencji kulturowej, generowanej w ramach paradygmatu antykomunistycznego.
Książka ma dowieść, że antykomunizm nie tylko stanowi komponent tradycji antysemickiej, ale w dużej mierze ukształtował taki model badań nad antysemityzmem, w którym możliwość zdiagnozowania i rozmontowania tego ideologicznego konstruktu jest strukturalnie zablokowana. Strukturę tę umacnia fakt, że – za sprawą szantażu antysemicką zbitką „żydokomuny” zastosowanym wobec szkoły frankfurckiej na uchodźctwie – zbudowano ją niejako „rękami Żydów” – badaczek i badaczy, którzy po drugiej stronie żelaznej kurtyny w początkach zimnej wojny rozwinęli koncepcję relacji międzygrupowych, próbując ten szantaż obejść. Podążając tropem Stuarta Svonkina i Avivy Weingarten, autorka śledzi historię powojennego konstruowania narzędzi badawczych antysemityzmu w duchu psychologii społecznej przy równoczesnym odchodzeniu od kategorii socjologicznych. W książce wypunktowane zostają niedostatki takiego podejścia, ponieważ koncentruje się ono na szacowaniu indywidualnych podmiotów antysemityzmu, definiując antysemityzm podług cech nieadekwatnych do jego współczesnej konstrukcji. Tymczasem kategoria wzoru kultury pozwala przenieść punkt ciężkości z pytania o to, kto jest antysemitą, na pytanie o to, jakie
treści kulturowe cyrkulujące w rozmaitych rejestrach kultury, także tych najbardziej oficjalnych, są zakorzenione w antysemickich kategoriach postrzegania rzeczywistości oraz jakie są funkcje tych kategorii dla stabilizowania zastanego porządku. Takie ujęcie pozwala na uchwycenie mechanizmów odtwarzania motywu „żydokomuny” we
współczesnym dyskursie i jego funkcjonalności.
Zaproponowana w książce krytyka słownika pojęć używanych do analizy antysemityzmu obejmuje także terminy wypracowane w łonie nauk społecznych na Zachodzie, stosowane do półperyferyjnych warunków ostkomunistycznego kraju Europy Wschodniej. W książce znajdziemy krytykę powierzchownego przyswojenia kategorii: intersekcjonalność, białość, imperializm. Rozważając przystawalność amerykańskiego dyskursu o rasie i rasizmie do warunków polskich, autorka stara się dowieść, że użycie niektórych pojęć bez zważania na lokalny kontekst okazuje się mieć odwrotny wydźwięk w stosunku do intencji, które stały za ich wypracowaniem.
Ostatnia część książki poświęcona jest recepcji piętna „żydokomuny” przez napiętnowanych. Rozważania na ten temat wynikają z założenia autorki, że tylko przemoc symboliczna – przemoc, którą jednostki i grupy zadają same sobie, uwewnętrzniając przekonania grupy dominującej na własny temat i odgrywając przeznaczone im
przez grupę dominującą role (gościa, sublokatora, aspirującego, podejrzanego, niszczyciela, wroga itd.) – zapewnia tym przekonaniom pełną stabilność kulturową i możliwość bezkolizyjnego wypełniania określonych funkcji w kulturze. Zadając pytanie o to, w jaki sposób czytać narracje mniejszościowe, autorka mierzy się z metodologicznym impasem powodowanym faktem, że struktura dyskursywna stawia w upośledzonej pozycji tych uczestników dyskursu, którzy – bez względu na to, jaką mają tożsamość wybraną – postrzegani są przez pryzmat tożsamości wymuszonej. Nosicielki
i nosiciele piętna są w kulturze dominującej pozycjonowani jako stronniczy. Jest to jeden z efektów mistyfikacyjnego uniwersalizmu. Czy zatem, analizując narracje napiętnowanych, należy brać pod uwagę piętno podmiotu? Czy nie jest to powtórzenie – w imię analizy – gestu napiętnowania? Z drugiej strony, czy pominięcie piętna nie byłoby niedopuszczalnym przeoczeniem, skoro wiemy, że autorka/autor pisze w obrębie kultury, która z przyczyn strukturalnych, pod groźbą przemocy, nie chce dopuścić jej/go do głosu na równych prawach? By przełamać ten impas, autorka proponuje oryginalny, czterostopniowy schemat analizy dyskursu w badaniach nad recepcją piętna.
Topics: Holocaust, Holocaust Commemoration, Holocaust Education, Holocaust Memorials, Holocaust Survivors, Holocaust Survivors: Children of, Jewish Community, Main Topic: Holocaust and Memorial, Post-Colonial, Post-War Reconstruction, Restitution and Reparations, Memory
Abstract: Książka jest wynikiem interdyscyplinarnych badań dwudziestu ośmiu autorów pracujących przez trzy lata systemem seminaryjnym pod kierownictwem Feliksa Tycha, autora projektu, oraz Moniki Adamczyk-Garbowskiej. Przedstawia próbę kompleksowego zbadania wpływu Holokaustu i okupacji niemieckiej na kondycję nielicznych - w porównaniu z przedwojenną liczbą - ocalałych Żydów polskich. Autorzy wprowadzają czytelnika w świat życia żydowskiego i stosunków polsko-żydowskich w powojennej Polsce od roku 1944 po pierwszą dekadę XXI wieku. Teksty zostały ułożone w czterech blokach tematycznych, które w znacznej mierze odpowiadają istotnym etapom życia żydowskiego w Polsce i jego postrzegania przez większość społeczeństwa, czyli kolejno latom szacowania strat, nadziei i odbudowy, okresowi tabuizacji, zacierania pamięci, wreszcie - sytuacji obecnej. Adresowana zarówno do specjalistów, jak i szerszego kręgu odbiorców książka ta może służyć jako źródło wiedzy, swoisty przewodnik, a także inspiracja do dalszych badań nad następstwami Zagłady w Polsce i w innych krajach. Jest to pierwsza zakrojona na tak szeroką skalę publikacja, która na przykładzie Polski - przed wojną największego skupiska Żydów w Europie i drugiego, po USA, na świecie - ukazuje wpływ Holokaustu na powojenną kondycję Żydów oraz całego społeczeństwa polskiego.
Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska Przedmowa 7
KRAJOBRAZ PO WOJNIE 13
Albert Stankowski, Piotr Weiser Demograficzne skutki Holokaustu 15
Alina Skibińska Powroty ocalałych i stosunek do nich społeczeństwa polskiego 39
Andrzej Żbikowski Morderstwa popełniane na Żydach w pierwszych latach po wojnie 71
Tamar Lewinsky Żydowscy uchodźcy i przesiedleńcy z Polski w okupowanych Niemczech 95
Ewa Koźmińska -Frejlak Kondycja ocalałych. Adaptacja do rzeczywistości powojennej (1944–1949) 123
August Grabski Żydzi a polskie życie polityczne (1944–1949) 157
PRÓBY ODBUDOWY ŻYCIA ŻYDOWSKIEGO 189
Grzegorz Berendt Życie od nowa. Instytucje i organizacje żydowskie (1944–1950) 191
August Grabski, Albert Stankowski Życie religijne społeczności żydowskiej 215
Helena Datner Dziecko żydowskie (1944–1968) 245
Joanna Nalewajko-Kuliko V, Magdalena Ruta Kultura jidysz po II wojnie światowej 283
Monika Adamczyk-Garbowska, Magdalena Ruta Literatura polska i jidysz wobec Zagłady 305
Renata Piątkowska Żydowskie życie artystyczne po Zagładzie 339
Grzegorz Berendt Wpływ liberalizacji politycznej roku 1956 na sytuację Żydów 359
Feliks Tych „Marzec’68”. Geneza, przebieg i skutki kampanii antysemickiej lat 1967/68 385
Edyta Gawron Powojenna emigracja Żydów z Polski. Przykład Krakowa 413
PAMIĘĆ I ZAPOMNIENIE 439
Monika Adamczyk-Garbowska, Adam Kopciowski Zamiast macewy. Żydowskie księgi pamięci 441
Eleonora Bergman , Jan Jagi elski Ślady obecności. Synagogi i cmentarze 471
Robert Kuwałek Obozy koncentracyjne i ośrodki zagłady jako miejsca pamięci 493
Sławomir Kapralski Od milczenia do „trudnej pamięci”. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau i jego rola w dyskursie publicznym 527
Bożena Szaynok Kościół katolicki w Polsce wobec problematyki żydowskiej (1944–1989) 553
Małgorzata Melchior Zagłada w świadomości polskich Żydów 583
Hanna Węgrzynek Tematyka Zagłady w podręcznikach szkolnych (1945–2009) 597
Jolanta Ambrosewicz-Jacobs Świadomość Holokaustu wśród młodzieży polskiej po zmianach systemowych 1989 roku 625
TU I TERAZ 659
Helena Datner Współczesna społeczność żydowska w Polsce a Zagłada 661
Monika Krawczyk Status prawny własności żydowskiej i jego wpływ na stosunki polsko-żydowskie 687
Monika Adamczyk-Garbowska, Magdalena Ruta Od kultury żydowskiej do kultury o Żydach 715
Dariusz Libionka Debata wokół Jedwabnego 733
Joanna Tokarska-Bakir Następstwa Holokaustu w relacjach żydowskich i w pamięci polskiej prowincji w świetle badań etnograficznych 775
Ewa Koźmińska-Frejlak Wdzięczność i zapomnienie. Polacy i Żydzi wobec Sprawiedliwych (1944–2007) 813
Antoni Sułek Zwykli Polacy patrzą na Żydów. Postawy społeczeństwa polskiego wobec Żydów w świetle badań sondażowych (1967–2008) 853
Informacje o autorach 889
Wykaz skrótów 895
Indeks 897
Abstract: W książce, którą Państwu przedstawiamy, omawiamy wyniki ogólnopolskiego badania ankietowego. Badanie to poświęcone było wielu różnym zagadnieniom, które wiązały się bezpośrednio i pośrednio ze stosunkiem Polaków do mniejszości narodowych, sąsiadów, a nade wszystko — do Żydów. [... ]
Obraz, jaki się wyłania z naszego badania, nie jest tak ciemny i niekorzystny dla społeczeństwa polskiego, jak by wynikało z opinii, popularnych choćby na początku lat dziewięćdziesiątych. [...]
Początek lat dziewięćdziesiątych nie był łaskawy dla obrazu Polski i Polaków w oczach opinii światowej. Zachwytowi zwycięstwem nad komunizmem i wprowadzeniem zasadniczych reform ustrojowych towarzyszyły opinie o Polakach - antysemitach, zamkniętych w sobie, a w dodatku wzajemnie ze sobą skłóconych. Do przywołania tego obrazu przyczynili się politycy, choć już wcześniej zaczęła to publicystyka, zwłaszcza w czasie kampanii wyborczych: prezydenckiej i do Sejmu. Wówczas to niektóre ważne osoby z dawnej opozycji demokratycznej nader często pisały — również w prasie zagranicznej — o niechęci Polaków do obcych i ich antysemityzmie. [...]
Na podstawie odpowiedzi na pytania ankiety wyodrębniliśmy dwa rodzaje antysemityzmu: pierwszy — polityczny [...], zwany nowoczesnym, oraz drugi — religijny, nazwany tradycyjnym. [...] W Polsce mamy do czynienia raczej z przejawami polityczno-ideologicznej formy antysemityzmu, na którą składa się charakterystyczny zespół poglądów występujący w całej Europie. Nie znajdujemy w nim nic „specyficznie polskiego". Natomiast tradycyjny, religijnie uzasadniony antysemityzm bardziej zasługiwałby na to miano. Jednakże obecnie występuje on rzadko. [..,] W żadnym więc przypadku nie można uznać go za charakterystyczny rys polskich postaw antyżydowskich. Również wiara religijna samodzielnie w niewielkim stopniu wyjaśnia niechęci i antyżydowskie stereotypy.
Abstract:
Skąd się wzięli Żydzi w Polsce? Dlaczego Polacy zgodzili się na budowę obozów koncentracyjnych w swoim sąsiedztwie? Dlaczego Izrael ostrzeliwuje dzielnice ludności cywilnej? Odpowiedzi na te i inne pytania można znaleźć w książce Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim.
Książka Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim (www.trudnepytania.org) powstała dzięki współpracy Forum Dialogu oraz American Jewish Committee. Jako pierwsza, w Polsce, buduje mosty porozumienia pomiędzy polskim i żydowskim sposobem postrzegania świata. Historia, której uczy się w szkole młody amerykański Żyd czy Izraelczyk, jest inna niż ta, którą poznaje Polak. Trudne pytania chcą pokazać punkt widzenia obu stron.
Praca nad książką rozpoczęła się od przeprowadzenia ponad tysiąca ankiet w Polsce, USA, Izraelu, Kanadzie, Australii. Młodzi Polacy i Żydzi wymienili w nich pytania dotyczące przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, które wydają im się najbardziej drażliwe. Redaktorzy książki wybrali z nich pięćdziesiąt najważniejszych, a odpowiedzi udzielili eksperci stosunków polsko-żydowskich.
Na kartach Trudnych pytań spotykają się autorytety tej miary co Władysław Bartoszewski,
Israel Gutman, Leszek Kołakowski, Shlomo Avineri, Antony Polonsky.
Trudne pytania to obowiązkowa lektura dla każdego, komu nie są obojętne stosunki polsko-żydowskie.
Abstract: Where did Jews come from to Poland? How could it be that Poles let the Germans build concentration camps in their neighborhoods? Why has the Israeli army shelled districts where Palestinian civilians live? The answers to those and other questions can be found in the book, Difficult Questions in Polish-Jewish Dialogue.
The book, Difficult Questions in Polish-Jewish Dialogue (www.difficultquestions.org), is a joint effort of the Forum for Dialogue and the American Jewish Committee. It is the first publication available in Poland that tries to bridge the gulf between Polish and Jewish perceptions of the world. The history taught to American or Israeli students differs from that offered in Polish schools. Difficult Questions aims at showing both perspectives.
Work on the book started with a survey carried out among a thousand students from Poland, the USA, Israel, Canada, and Australia. Young Poles and Jews listed questions that seemed the most sensitive to them. They concerned the past, present and future. The book's editors chose 50 of the most representative issues. The answers were provided by experts in Polish-Jewish relations.
Among the authors are Władysław Bartoszewski, Israel Gutman, Leszek Kołakowski, Shlomo Avineri and Antony Polonsky.
