Abstract: W artykule poddałam analizie strategie obrazowania Zagłady w inicjatywach upamiętniają-cych społeczności żydowskie w lokalnej Polsce. Zagłada Żydów jest przykładem trudnej pa-mięci, która podważa grupowe wartości i normy społeczne, co w przypadku lokalnych spo-łeczności wiąże się z doświadczeniami „bycia blisko Zagłady”. Pozycja względem cierpieniaspołeczności żydowskiej stała się punktem wyjścia zróżnicowanych postaw (współ)odpowie-dzialności i (współ)uczestnictwa członków lokalnych społeczności w zagładzie Żydów. Czę-sto pamięć o tych wydarzeniach pozostawała przedmiotem lokalnego przekazu potocznegopo wojnie. W związku z tym w powojennych miejscowościach, do Zagłady zamieszkiwanychprzez liczne społeczności żydowskie, uformowały się specyiczne wspólnoty pamięci cha-rakteryzujące się zmową milczenia dotyczącą lokalnej historii i kultury żydowskiej. W ostat-nim czasie w tak ukształtowanych przestrzeniach społecznych można zaobserwować corazwięcej inicjatyw upamiętniających, które przywołują różne aspekty lokalnego dziedzictważydowskiego. W składających się na upamiętnianie praktykach i produktach pamięci grupaopowiada zwykle o sobie samej. Przywoływanie – głównie przez nieżydowskich mieszkań-ców – historii i kultury Żydów w przestrzeniach mniejszych miejscowości jest zatem sytuacjąproblematyczną etycznie. W artykule analizuję składające się na upamiętnienie praktyki (dnipamięci, wykłady, inscenizacje, spacery) i produkty pamięci (książki, ilmy dokumentalne,wystawy w lokalnych muzeach, pomniki) dotyczące zagłady lokalnych Żydów pod względemformy, treści i zaangażowanych w nie aktorów społecznych. Pozwala to scharakteryzować, jakgrupa postrzega samą siebie bądź chce być postrzegana w kontekście przywoływanej histo-rii Zagłady. Ważne pozostaje, co w konkretnym wizerunku przeszłości pozostaje nieobecnei przemilczane. W artykule wyróżniam trzy strategie obrazowania zagłady Żydów: 1) neu-tralizowania i zamykania trudnych tematów; 2) równoważenia, wyłączania i podporządko-wywania historii zagłady Żydów; 3) włączenia i uznania pamięci żydowskiej. Zastosowałamkrytyczną analizę dyskursu, odwołując się m.in. do analizy przemocy ilosemickiej ElżbietyJanickiej i Tomasza Żukowskiego. Przywołuję wyniki m.in. socjologicznych badań jakościo-wych zrealizowanych studiów przypadków w Bobowej, Dąbrowie Tarnowskiej i Rymanowie(2010–2016). Przeprowadziłam wówczas analizę danych zastanych, indywidualne wywiadypogłębione oraz wywiady grupowe, jak i obserwację uczestniczącą.
Abstract: Warto zwrócić uwagę na przestrzenie lokalne – przedwojenne sztetle, małe miejscowości zamieszkiwane przed wojną przez liczne społeczności żydowskie. To w nich wyraźniej widać następstwa Zagłady. Po wojnie przestały istnieć tam całe wspólnoty żydowskie, a po ich wielowiekowej obecności pozostały domy, sklepy, przed-mioty codziennego użytku; wojnę przetrwało, choć w różnym stanie, żydowskie dziedzictwo materialne – dawne synagogi, cmentarze, książki, przedmioty kultu religijnego. Wielu badaczy wskazuje na fakt, że nieżydowscy mieszkańcy odnieśli korzyści na skutek Holokaustu – przejęli majątki należące kiedyś do Żydów oraz pozycje społeczne zajmowane kiedyś przez nich Ten fakt, jak również namacalność Zagłady w przestrzeniach dawnych sztetli(masowe groby, niezamknięte getta, egzekucje) i różne postawy wobec ludobójstwa oraz jego ofiar miały wpływ na kondycję tworzących się po wojnie społeczności – szczególnie w wymiarze tożsamościowym. Następstwa Zagłady złożyły się na ramy trudnej przeszłości, które do dziś kształtują postawy wobec Żydów oraz pamięć o Holokauście w dawnych sztetlach. Co ważne, przestrzenie te zachowały w dużym stopniu swój urbanistyczny układ – do dziś stoją tam przedwojenne domy i kamienice, pozostały też elementy żydowskiego dziedzictwa materialnego – najczęściej dawne synagogi oraz żydowskie cmentarze. Pamięć o wojnie, o dawnych sąsiadach, o postawach członków grupy własnej jest wciąż podtrzymywana jako część lokalnego kontekstu.
Abstract: Many readers may be taken aback by the eponymous question. The “reconstruction”, “renaissance”, or “revitalization” of Jewish life has usually been referred to in the affirmative, not necessarily denoting one and the same notion of that phenomenon in each case. It may be worthwhile setting out to explore this issue by establishing in the first place what “Jewish life” consists of, where “the Jewish” and “the non -Jewish” have their dividing line, and what criteria should be assumed if the choice were between the objective and the subjective ones. More questions arise from such deliberations, pertaining to the definition of Jewish culture, Judaism, Jewish space, and Jewish identity; should these concepts be looked at from the perspective of essentialism or constructivism? or may be a new perspective is to be sought, one that sits somewhere at the junction of these two extremes? Every community obviously faces problems caused by the designata of collective categories; however, the contemporary Jewish community seems to be particularly affected by these in Poland. It is beyond doubt that the principal reason for that situation stems from the Holocaust – the experience and aftermath of that tragic event.
Abstract: After first outlining the notion of anti-Semitism, the predominant survey method used for researching it, and the history of the presence and the current (near) absence of Jews in Poland, this article gives the results of different surveys of various kinds of anti-Semitism in this country, including the authors' own, and discusses the findings of their qualitative study – focus group interviews with members of three different Catholic communities from three different cities. The qualitative study confirmed the hypothesis that imagined and stereotypical rather than real Jews are the objects of modern anti-Semitism in Poland, while real historical and stereotypically perceived Jews are the objects of its religious and post-Holocaust variants. The roots of religious anti-Semitism lie in the not entirely absorbed teachings of the Catholic Church on the Jewish deicide charge. Religious anti-Semitism supports modern and post-Holocaust kinds of anti-Semitism. Modern anti-Semitism is rooted in poor education, lack of interest in the Jewish history of Poland, lack of inter-group contact, and persisting stereotypes of Jews. Among the various Catholic communities of Poles, there are considerable differences in attitudes to Jews. The qualitative study also revealed a methodological deficiency in the standard survey questions intended to measure anti-Semitism, which are sometimes understood as questions about facts rather than about opinions.
